Periapikal (kök ucu çevresi) lezyonlar 5 ana grupta toplanabilir.
Bunlar;
- akut apikal periodontitis,
- akut apikal abse,
- kronik apikal periodontitis (periapikal granülom, periapikal kist),
- kronik apikal abse ve
- condensing osteitis’dir.
* * *
Pulpa iltihabının periradiküler dokulara ilk gelişimi, “akut apikal periodontitis” olarak adlandırılır.
Nedeni irreversibl (geri dönüşümsüz) iltihablı pulpadan gelen; iltihabi mediyatörler veya nekrotik pulpadan gelen bakteri toksinleri, kimyasallar (irigasyon solüsyonları veya kanal dezenfektanları), yüksek kalmış olan restorasyonlar, kanal aletlerinin apeksten dışarı çıkması ve taşkın kanal dolgusu olabilir.
Periapikal (kök ucu çevresinin) radyografik görünüm; periodontal ligament (diş kökü ile onu saran kemik) boşluğunun hafif genişlemeden nükseden (tekrarlayan) abselerde görünen periapikal (kök ucu çevresi) radyolusentliğe (koyu renk) kadar değişiklikler gösterebilir.
“Akut apikal abse”; lokalize veya diffüz likefaksiyon lezyonunun periapikal dokuları harap ettiği, nekrotik pulpadan gelen mikrobiyal ve nonbakteriyel iritanların oluşturduğu şiddetli iltihabi tepkidir.
Akut apikal abseli hastalarda, orta/şiddetli rahatsızlık veya şişlik vardır. Elektrik ve termal uyaranlara karşı hiçbir tepki yoktur. Radyografik görüntüsü, akut apikal periodontitisle benzerlik gösterebilir.
“Kronik apikal periodontitis”in ileri evresinde, devamlı pulpal iritasyonlara tepki olarak granülasyon dokusu oluşur ve kronik iltihabi hücreler ortaya çıkar. Buna “periapikal granülom” denir.
“Periapikal kist” ise santral bölümü eozinofilik sıvı veya semisolid bir maddeyle dolu, stratifiye skuamöz epitelle çevrili bir kavitedir.
Epitel hücrelerinin kaynağı, Hertwig epitel kınıdır. Embriyolojik gelişim sonrası bazı epitelyal hücreler dejenere olur, bazıları da malessez epitel artıkları olarak kalır.
Granulamatöz tepki içinde iritasyonla aktive olana kadar bu artıklar sessiz kalır. İritasyonla epitelyal hücreler mitoza gider ve prolifere olur. Epitelyal hücrelerin şekillendirildiği bir bölge oluşur.
Epitelin kendi kan desteği yoktur, beslenme ve oksijeni çevre granülomatöz dokudan sağlar.
Pulpa kaynaklı periapikal kistler, iltihabi kistlerdir ve iltihabi kompleksin bir parçasıdırlar. Pulpa kaynaklı periapikal kistler, fissürel-foliküler kistlerde bulunmayan ve tedavi açısından önem taşıyan 2 faktör içerir:
- Cerrahi yaklaşımda bulunmaksızın uzaklaştırılabilirler.
- Granülomatöz dokusunun, fibröz ve vasküler komponentlerinin proliferasyonu ile tamir ve iyileşme potansiyeli vardır.
Periapikal bağ dokusunun, iritanlara karşı uzun süreli ve düşük düzeyli iltihabi reaksiyonuna “kronik apikal abse” denir.
Pulpa nekrozu ve çoğu kez akut apikal, periodontitisten sonra oluşur. Parulis veya fistül ağzından drenej ile karakterizedir.
“Condensing osteitis”te ise düşük düzeyli ve uzun süreli pulpal iritasyona karşı periapikal kemik yoğunluğunda bir artma olur.
Bu durum, minerallerin konsantrasyonlarının artmasından dolayı değil osteoblastik aktivitenin artmasından kaynaklanır. Kemik trabeküllerinin kalınlıkları artar ve kemik iliği boşlukları ortadan kalkar